ข้าวมธุปายาสยาคู

ข้าวมธุปายาสยาคู หรือข้าวทิพย์
การกวนข้าวยาคู หรือข้าวมธุปายาสนั้นมีมาตั้งแต่สมัยโบราณก่อนพุทธกาลขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าโคนาดม
การหุงข้าวมธุปายาสของนางสุชาดานี้ มิใช่เป็นการหุงข้าวเจือด้วยน้ำผึ้ง น้ำนมธรรมดา แต่มีการตระ เตรียมน้ำนมโคที่ใช้อย่างประณีตยิ่ง คือนางให้เลี้ยงแม่วัวในป่าชะเอม ๑,๐๐๐ ตัว แล้วให้แม่วัวอีก ๕๐๐ ตัวมาดูดนมของแม่วัวพันตัวแรก แล้วให้แม่วัวอีก ๒๕๐ ตัวมาดูดนมของแม่วัว ๕๐๐ ตัวหลัง และลดจำนวนวัวไปเรื่อย จนเหลือแม่วัว ๘ ตัวสุดท้ายที่ดูดน้ำนมจากโค ๑๖ ตัวหลังสุด จากนั้น จึงนำน้ำนมโคจาก ๘ ตัวสุดท้ายซึ่งมีความเข้มข้นมาต้มเคี่ยวจนเป็นนมข้นหวานที่มีรสอร่อยแล้วจึงนำมาหุงเป็นข้าวมธุปายาส กล่าวกันว่าในวันหุงข้าวนี้ มีเทวดานำโอชารสมาใส่ในหม้อปรุง และมีประชาชนบีบน้ำผึ้งจากรวงมาร่วมใส่ไปด้วย

ส่วนข้าวยาคู มีตำนานเล่าว่าการที่พระอัญญาโกณฑัญญะ บรรลุธรรมก่อนผู้อื่นก็เพราะในชาติก่อนโน้น ท่านเกิดเป็นชาวนาพี่น้อง ๒ คน มีไร่นากว้างขวาง ตัวท่านชื่อจุลการ มีพี่ชายชื่อมหาการ ในฤดูที่ข้าวตั้งท้องออกรวง จุลการเห็นว่าควรนำน้ำนมข้าวมาทำอาหารถวายพระพุทธเจ้าผู้มีนามว่า วิปัสสี แต่พี่ชายท่านไม่เห็นด้วยเพราะจะต้องเสียข้าวไปไม่น้อย ท่านจึงขอแบ่งไร่นาและนำเมล็ดข้าวในส่วนของตนทำ ข้าวยาคู ไปถวายและอธิษฐานขอให้ได้เกิดในบวรพุทธศาสนา และบรรลุธรรมก่อนผู้อื่น ซึ่งปรากฏเหตุอัศจรรย์ว่าข้าวสาลีในนาจุลการที่เก็บรวงไปแล้ว กลับออกรวงสมบูรณ์ขึ้นมาอีก จนสามารถนำไปทำข้าวยาคูได้อีกถึง ๙ ครั้ง และด้วยอานิสงส์นี้เอง จึงทำให้จุลการได้ไปเกิดเป็นพราหมณ์โกณฑัญญะ ในสมัยพระสมณโคดม และเกิดดวงตาเห็นธรรมก่อนผู้อื่น